lunes, 17 de agosto de 2009

Wantinus yantaman risqa

Iskay wantinukunas aqa wasipi upyaspanku ninakunku: hakuchik paqarin yantaman pampachakrata nispanku, hinaspa paqarinninta kimsa asnuwan pasanki yantamanqa. Pampachakrata chayaruspankus akllanku allinin raku raku mullita. Tariruspankus kuchuyta qallaykunku. Manas kuchuyta atinkuchu hinaptinsi huknin wantinu nin: kayna iskayninchik kuchuspaqa manan kuchpasunchu kay kullutaqa.

Chaysi amigun nin: ñuqa siqarusaq hinaspay kuyuchimusaq hinaptinñataq qam kuchumunki, chaynatam wantinu qarikunaqa yantanku imataq wamanguinuchakuna, paykunaqa ataqutapas tijiriaswan rutuspankum sida pañuylupi apanku, ñuqanchikmi isusi qari qari kanchik ninspankus, hinaspas wantinullaqa qispirum mullipa mukukunman hinaspas taspimun. Chayna  wantinukuna kachkaptinsi huk wamanguinu ñawpaqninkuta pasan hinaspansi nin: imay sunqulla, wak mulli kuyuchimuq qarimasiymi kanachallan wañurunqa chunchulninpas tuqyasqa niptinsi sacha kuchuq wantinuqa nin: qanmi wañurunkiqa, ñuqaykuqa alli allin uma yuqmi kaniku manam wamanguinukuna hinachu nispansi kuchuyta qallaykun. Yaqa iskaychunka puriyta hina richkaptinsi mulliqa qapapapáq! nispa kuchpakurun hinaptinsi kuyuchimuq wantinuqa wañurullan llapa aqallinpas tuqyasqa.

Chayta qawaykuspas sacha kuchuq wantinuqa kallpan wamanguinu haypaq, hayparuspansi nin: taytáy, qamqa Diuscha kanki imaynanpitaq yacharanki kunpañiruypa wañunanta nispa niptinsi wamanguinuqa nin: ñuqaqa manan Diuschu kani, ichaqa yachanim wantinukunapa tukuy ima muchunanta. Niptinsi wantinullaqa wiqi ñawintin tapun kaynata: taytáy imaytataq pagasayki kaykuna musyawas qaykikunamanta niptinsi huknin asnullaykitaña quykuway nin, wantinuqa asnutas quykun. Chaypi ichirikuspansi wamanguinuqa pasakun.

Wantinuqa huknin asnupis almata kargakun, hukninpiñataq ichikuykun hinaspas wantaman pasarun. Wicharimusqanpis alma kargayuq asnuqa ancha llasaywan supirum, hinaptinsi wantinuqa uyariruspan nin kikillanpaq: mamalláy mama, iskay supillañam suyawachkan wañunaypaq nispansi asnutaqa qatimum. Chaqpi ñanpis kaqlla asnuqa supirum hinaptinsi mamalláy, huk supillañam wañupaq faltachan nispansi ichikusqan asnupa chukchanmanta hapipakurun. Yaqa llaqtaman chayaykamuchkaptinsi almakarga asnuqa kaqlla supirum, hinaptinsi wantinuqa asnu ichikusqanmanta pampaman wichiykun hinaptinsi pataliyan, ñuqaqa taytachapa, taytacha wamanguinupa kamachisqanmi wañukuchkani! nispas pampapi pataliyan, millqutakun.

Chayna kachkaptinsi huk wamanguinu sumaq kaballupi ichisqa ganaduta qatichkasqa, hinaptinsi ganadukuna chy runapa millqutakuspanku qawaspa ayqiyta qallaykunku, hinaptinsi wamanguinuqa kaballumanta uraykuspan nin: imatam ruwanki yaq runa! hinaptinsi, wantinuqa hatariruspa nin: taytáy, qamqa kasqanki taytacham, wañuqtapas kawsachisqankim, chay chikuwan waqtawaspa kawsarichiqniyta rantirukuway nispas wantinuqa rantirun chikunta alma kargamusqan asnuwan. Almata qipikuykuspas chayarum almapa wasinman, hinaptinsi almapa warmin, churinkuna waqaspan hatu hatun misaman chutaykunku. Chutaykuspa vilachkaptinkus yantaman riq masin wantinuqa viyudata nin: ama waqaychikchu, ñuqam rantiramuni wañuq kawsachiq chikutita, kaywanmi ñuqa wañuchkaptiy kay chikuti rantikuwaqniy taytacha wamanguinu kayta quykuwanm kanallanmi qusaykitaqa kawsarachisaq nispas chiquta urquykamuspa misapi chutarayaq almallataqa maqtaparun. Manas almaqa kawsarinchu. Llapa vilaq runakunas prisuta hina apanku kumisaryaman, chaypis wantinuqa nin: ama imatapas ruqaqaychickchu, ñuqaqa wamanguinu taytanchikpa niwasqallantam ruwarani, paymi tukuy yachaq nispansi wantinullaqa allquwillkata pasan mulli pallaq. Yaqañachuch kutimuchanña...

Nota.- Transcripción literal del texto "Cátedra de Quechua", escrito por el Prof. Edilberto Lara Irala (1991)

jueves, 9 de julio de 2009

Youth in Ayacucho maintain the local touristic attractions

As part of its regular activities on its annual plan of the youth organization "Fishermen of the Youth" coming from the Saint Francisco de Paula Church, several youngsters organized an outdoor cleaning and painting event of the mentioned church. The aim was to rescue and revalue our cultural heritage, which is reflected in the local construction with colonial style of the churches part of the Ayacucho city touristic circuit.

These young participants gave a positive example, by stating that they are the real agents of change. Thus, the revalue of our heritage must come from its own citizens and hope that other local youth organizations will organize similar activities. The institution CEDRO is offering technical assistance on similar initiatives, which foster healthy life styles, away from the drug's chain and invite the community to participate on "civic actions" and artistic-cultural events, such as the cleaning of public spaces, social campaigns, dance fests, theater, among others.

domingo, 22 de marzo de 2009

Turismo Vivencial: Comunidades indígenas se convierten en empresarios

El turismo vivencial se perfila poco a poco en el mercado como un segmento de interés para generar focos de desarrollo en el Perú, dado que contamos con los requisitos básicos: una rica historia, cultura viva y naturaleza diversa. Una ventaja importante es que un servicio así permitiría que comunidades indígenas ingresen a cadenas económica, pues ellas se convierten en los ofertantes de este servicio. Y conforme progresen las visitas, se van generando negocios de otros tipos: hoteles, restaurantes, entretenimiento, deportes, y todo aquello que pueda motivar al turista vivencial.

Vilcashuamán, Ayacucho
En la práctica aún falta trabajar en la capacitación de las comunidades indígenas (desde temas de revalorar prácticas tradicionales hasta concebir un servicio al cliente como principal característica del servicio). Además, por lo general, las comunidades son vistas como "parte de la foto" y no se les da ese papel vital que cuentan en el servicio. Ante esto, jóvenes emprendedores de las principales ciudades deberían considerar trabajar por un buen tiempo en esas zonas rurales en la generación de la oferta turística vivencia, y así poder aplicar esos conociemientos académicos, además que serían un vehículo de integración y reconocimiento de nuestra diversidad.